13. Son olarak
Bugün “Çerkesler” olarak bilinen ve aslında birçok farklı etnik unsuru bir arada barındıran Kafkas Halkları, Büyük Kafkas Sürgünü öncesinde, anavatanlarında, insanlık tarihinin kültürel ve sosyal anlamda en ileri medeniyetlerinden birine sahipti. 21. yüzyılda bile insanları şaşırtan birçok medeniyet emaresinin, Kafkas halkları için binlerce yıldan beri süregelmesi ve
gündelik yaşantılarının parçası olması sebebiyle Kafkas halkları bugün taraflı-tarafsız birçok kişi tarafından “asalet” ve “medeniyet” kavramlarıyla özdeşleştiriliyor. 1864 yılında Çarlık Rusya’sı tarafından dünyanın dört bir yanına sürgün edilmeleriyle birlikte Türkiye dâhil birçok ülke bu sıradışı halkla tanıştı. Dünyanın en eski ve köklü medeniyetlerine ev sahipliği yapan Kafkasya maalesef bugün de birçok çatışmaya ve acıya tanıklık ediyor. Bu topraklarda yaşayan ve kültürlerini farklı coğrafyalarda yaşatmaya devam eden Abhaz, Adige, Çeçen, Kabartey gibi halklarsa yaşam biçimleri, örf ve adetleriyle var oldukları her ülkede dikkat çekiyor.